16 februari 2021 leestijd 3 min door Hans Both (Arbeidsrecht)
Het lijkt waarschijnlijk dat de Nederlandse economie grote schade oploopt door de coronacrisis. Reken maar uit: tegenover de miljardensteun staat geen toegevoegde waarde van arbeid. De euro’s zullen moeten worden terugbetaald aan de kapitaalverschaffers van de wereld. Die worden trouwens rijker en rijker. Eens komt voor de Nederlandse economie de betaaldag. Het lijkt waarschijnlijk dat deze miljarden in misschien wel meer dan tien jaar tot pijn gaan lijden. Het lijkt logisch dat vroeg of laat werkgevers en werknemers in conflict komen, bijvoorbeeld als het de beurt is om een cao af te sluiten. Het is daarom goed om helder te hebben of er voor werknemers machtsmiddelen bestaan om collectief je zin door te drijven.
Collectief actierecht
In het Europees Sociaal Handvest is vastgelegd de erkenning van een collectief actierecht van werknemers. Collectieve acties zoals een staking moeten de overheid en werkgevers accepteren als aan 3 voorwaarden is voldaan: als het gaat om een belangengeschil tussen werkgevers en werknemers (1), de collectieve actie bijdraagt aan een doeltreffende uitoefening van het recht op collectief onderhandelen (2) en niet gehandeld wordt in strijd met eerder gemaakte afspraken in cao’s (3). Wat betekent dit nu?
Wanneer precies?
Als een oplossing kan worden bereikt door een oordeel aan de rechter te vragen mag er niet worden gestaakt. Ergens heeft staken natuurlijk altijd nog iets van de sfeer van het knotsentijdperk, maar een rechtsgeschil moet worden uitgevochten voor de Rechtspraak en voor een belangengeschil mag gegrepen worden naar staking. Verder moet het begrip belangengeschil vrij ruim uitgelegd worden. Een staking tegen overheidsbeleid op het gebied van arbeidsvoorwaarden, bijvoorbeeld een verhoging van de werknemersbijdrage voor de WW, mag onderwerp zijn van een staking, ook als de werkgever de eis van de werknemers niet zelf kan invullen. Het stakingsrecht wordt gezien als ondersteuning van het grondrecht op collectief onderhandelen tussen de sociale partners, werkgevers en werknemers. Voor zolang als het geschil door collectief onderhandelen in principe kan worden opgelost, kunnen werknemers een actierecht in stelling brengen.
Bijdragen aan gewenste effect
Het neerleggen van het werk moet wel kunnen bijdragen aan het gewenste effect. Het wordt wel aangenomen dat dit criterium vrij makkelijk van toepassing is. De Hoge Raad heeft het begrip collectief optreden ruim geïnterpreteerd in de zaak Enerco in 2014.[1] In 2015 (Amsta) heeft de Hoge Raad dit nog dunnetjes overgedaan door te overwegen dat de organisator van de staking aannemelijk moet maken dat de actie redelijkerwijs kan bijdragen aan de doeltreffende uitoefening van het recht op collectief onderhandelen.[2]
Blokkeren staking
Een werkgever kan vervolgens een staking alleen blokkeren als hij aannemelijk maakt dat het stakingsrecht beperkt behoort te worden op grond van maatschappelijk dringende noodzakelijkheid. In het Amsta-arrest heeft de Hoge Raad verlaten eerdere ‘piketpalen’ dat de stakers zwaarwegende procedurenormen dienen te respecteren, zoals adequate aankondiging, niet onnodig schade berokkenen aan het bedrijf van werkgever etc. Die strengere regels had de Hoge Raad in 1986 uitgesproken (in het NS-arrest), maar sinds 2015 hebben stakers dus ruimer spel, als je het als spel wil benoemen.[3]
Spelregels
Er blijven natuurlijk wel spelregels. Je komt immers aan het eigendomsrecht van een ander – te weten van je baas – of je komt je arbeidsovereenkomst niet na door niet te werken. Duidelijk is overigens dat een staker geen recht heeft op doorbetaling van loon. Nog niet geheel uitgemaakt is de vraag in hoeverre werk-willenden wel recht op doorbetaling van loon hebben. Aan de ene kant kunnen zij profijt hebben van het resultaat van de staking. Aan de andere kant moeten werk-willenden toch een eigen afweging kunnen maken.
De belangrijkste in de rechtspraak ontwikkelde spelregels zijn dat een collectieve actie van werknemers tijdig tevoren moet worden aangekondigd. Dit, in verband met de belangen van de werkgever en ook derden. Daarnaast is een piketpaal dat de actie eigenlijk een ultimum remedium moet zijn. Daarin moet besloten liggen dat de actie voldoet aan proportionaliteit en subsidiariteit (dit heeft de Hoge Raad in 2000 inzake FNV / DE duidelijk gemaakt). Hoe lang van tevoren moet worden aangezegd is uiteraard niet algemeen aan te geven. In principe staat het werknemers, die uiteraard wel collectief moeten optreden wil sprake zijn van een legaal stakingsmiddel, vrij om de middelen te kiezen om het doel te bereiken.
Conclusie
Er is hierover natuurlijk veel meer te zeggen. Wordt uw bedrijf geconfronteerd met een (dreigende) staking, herinner dan deze blog
[1] HR 31 oktober 2014, ECLI:NL:HR:2014:3077 (Enerco).
[2] HR 19 juni 2015, ECLI:NL:HR:2015:1687 (Amsta).
[3] HR 30 mei 1986, ECLI:NL:HR:1986:AC9402 (NS).